Монгол хүний мөн чанарын онолын загвар: Constructivist Grounded Theory арга зүйд суурилсан судалгаа
:
https://doi.org/10.56380/mjer.v30.2.1:
Mongolian Person, Morality, Body, Heart-Minded, Intellect, Language, SymbolismХураангуй
Удиртгал
Энэхүү судалгаа нь ‘Монгол хүн гэж хэн бэ?’ гэсэн суурь асуултад эмпирик өгөгдөлд тулгуурлан онолын загвараар хариулахыг зорьсон. Хүний мөн чанарын ойлголт олон соёлын философи, антропологи, сэтгэл судлалын судалгаанд чухал байр суурь эзэлж ирсэн ч Монгол хүний өвөрмөц илэрхийллийг системтэйгээр шинжилсэн эмпирик ажил ховор байна.
Арга зүй
Constructivist Grounded Theory арга зүй ашиглан 30 оролцогчтой ярилцлага хийв. Тэднийг зургаан насны бүлэгт (15-17, 18-24, 25-34, 35-49, 50-64, 65+) болон оршин суух таван байршилд (баг, сум, аймаг, хот, гадаад) хуваасан түүврийг сонгосон. Өгөгдлийг open, focused, axial, theoretical кодчиллын дарааллаар шинжлэв.
Үр дүн
Судалгааны үр дүнд таван гол талбар илэрсэн нь: Бие, Сэтгэл, Оюун, Хэл, Бэлгэдэл бөгөөд эдгээрийг нэгтгэн зангидах төв ойлголт нь Ёс суртахуун байв. Эдгээр зургаан бүрэлдэхүүнийг нэгтгэсэн цөм ойлголт нь “Монгол хүн” бөгөөд энэ нь уламжлалд суурилсан дотоод ухамсар ба глобал нөхцөлд бэхэжсэн өөрийн тэнцвэрээр илэрхийлэгдэж байна.
Дүгнэлт
Энэхүү судалгаа нь Монгол хүний мөн чанарыг тайлбарлах онол- арга зүйн суурь өгч, үндэсний бодлого, ёс суртахууны боловсрол, соёлын боловсролын хэрэглээнд хувь нэмэр оруулна. Цаашид уг загварыг тоон аргаар баталгаажуулах судалгаа хийх шаардлагатай байна.
Хандалтын Статистик
Ном зүй
Аюурзана, Г. (2023). Монголын нууц товчоон дахь эрхэм чанар. УБ: Гүн паблишн.
Аюурзана, Г. (2023). Монгол хүн: Худам бичгээс гүн сэтгэлгээ рүү. УБ: Гүн паблишн.
Аюурзана, Г. (2023). Монгол хүн: Үндэсний үзэл бодол. УБ: Гүн паблишн.
Бадарч, Д., Найдандорж, Р., & Мөнххүж, Б. (2022). Боловсролын их нүүдэл суудал. УБ.
Бэгз, Н. (2024). Монголын боловсролын философи. УБ. Соёмбо принтинг ХХК.
Балхаажав, Д. (2016). Хүн алдрын гайхамшиг (I-III боть). УБ.: Содпресс ХХК.
Бум-Очир, Д., Мөнх-Эрдэнэ, Л. (2018). Нийгэм-соёлын хүн судлалын онолын үүд. УБ.: МУИС пресс хэвлэлийн газар.
Гонгоржав, Д. (2008). Монголчуудын эрдэм ухааны уламжлал. УБ.: Сутра
Дарьхүү, Р., & Оюунгэрэл, Д. (2024). Монгол хүний мөн чанарын асуудалд. Боловсролын судалгааны Монголын сэтгүүл, 29(2). https://doi.org/10.56380/mjer.si.2024.09
Дамдинсүрэн, Ц. (1959). Монголын уран зохиолын зуун билиг оршвой. УБ.:ШУ ба ДэБХ
Дамдинсүрэн, Ц. (1957). Монголын уран зохиолын тойм. УБ.: ШУА.
Дашдорж, Ж., & Ринчинсамбуу, Г. (1964). Монгол цэцэн үгийн далай (Дэвтэр 1). УБ.: ШУА.
Даш-Ёндон, Б. (2019). Монголын хөгжлийн философи (Философийн шинжлэх ухааны докторын диссертаци). УБ.
Дашням, Х. (2009). Дэлхийжиж яваа дэгдээхэй дүү нартаа. УБ: Адмон.
Дэмбэрэл, Ц. (2023). Монголын боловсрол өнөө ба ирээдүй. УБ. Оюуны чадварын IQ төв.
Жадамбаа, Б., Мөнхжаргал, Д., & Алтангоо, О. (2023). Хандлага, түүний гурвал бүтэц. УБ.: Түшиг дизайн ХХК.
Итгэл, М., Отгонбаатар, Х., Санжаабадам, С., Туяа, У., Энхжаргал, Х., & Дэнсмаа, Ж. (2024). Монголын боловсролын тогтвортой хөгжүүлэх үзэл санаа. Боловсролын судалгааны Монголын сэтгүүл, 29(2). https://doi.org/10.56380/mjer.v29.2.1
Копан, Ж. (2007). Угсаатан судлал, хүн судлалын удиртгал. (Орч. С.Дулам). УБ.: Битпресс.
МУИС. (2024). Судалгааны ажлын ёс зүйн журам.
Нарангэрэл, С. (2020). Монголчуудын ёс суртахууны сэргэлт, ялзрал, эргэн сэргэлт. УБ.: Жиком пресс.
Номинчимэд, Б. (2018). Монголоо нэхэж буй Монгол. УБ.
Одхүү, С. (2019). Монгол менталитет. УБ.: Адмон принт ХХК
Оюунцэцэг, Н., Норжхорлоо, Н., & Мөнхжин, О. (2020). Монгол суралцагчийн цогц чадамжийн тохирцыг тандсан судалгааны үр дүнгээс. Боловсролын хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний бичиг, 133-145.
Пүрэв, О. (2019). Боловсролын хүн судлал хийгээд Монгол хүний суралцах үнэт зүйлийн судалгаа. Боловсролын хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний бичиг, 186–196.
Пүрэвсүрэн, Б. (2009). Хэлний онтологи агуулгын философи-соёлын харьцуулсан судалгаа (Философийн докторын диссертаци). УБ.
Төмөр-Очир, С. (2024). Өнөөгийн Монгол боловсрол: Тулгамдсан социал асуудлууд, шийдвэрлэх арга зам. УБ. Хангай дээд сургууль.
Түдэв, Л. (2021). Үгэн шуурга. Шилдэг эсээ- I. УБ: “SAYAN” хэвлэлийн газар
Түдэв, Л. (2021). Үгэн бороо. Шилдэг эсээ- II. УБ: “SAYAN” хэвлэлийн газар
Түдэв, Л. (2021). Үгэн мөндөр. Шилдэг эсээ- III. УБ: “SAYAN” хэвлэлийн газар
Цанжид, А. (2024). Шинэ нөхцөл дэх шинжлэх ухаан, технологи, инновацын бодлого. УБ.: Соёмбо принтинг.
Цоохүү, Х. (2015). Монгол хүн: Та хэн бэ?. УБ.: Үсэг хоршоо.
Чулуунбаатар, Г. (2022). Монголын хөгжлийн философи, сэтгэлгээний өөрчлөлт. Монголын хөгжлийн философи, сэтгэлгээний өөрчлөлт олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлын эмхтгэл, 16–34.
ШУА. (1987, 1996). БНМАУ-ын угсаатны зүй. I-II боть. (Ред. Х. Бадамхатан). УБ.: ШУА.
ШУА. (2006). Хүн судлал (антропологи): 52б, 57в, 57г. УБ.
ШУА. (2021). Монгол улсын шинжлэх ухааны түүх (I-IV боть). (Ер.ред. Д. Рэгдэл). УБ.
Эрдэнэ, Ч. (2002). Их гурвалжин: Угшил ба оргил. УБ: Адмон.
Appadurai, A. (1996). Modernity at large: Cultural dimensions of globalization. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
Aristotle. (1984). The complete works of Aristotle (J. Barnes, Ed.). Princeton University Press.
Beck, U. (2000). What is globalization? Cambridge: Polity Press.
Cassirer, E. (1944). An essay on man: An introduction to a philosophy of human culture. New Haven, CT: Yale University Press.
Charmaz, K. (2006). Constructing grounded theory: A practical guide through qualitative analysis. Sage.
Charmaz, K. (2014). Constructing grounded theory (2nd ed.). Sage.
Chuluun, Z., Batsaikhan, J., & Lkhagvadorj, T.-E. (2025). Cultural rituals for young children in Mongolia. Journal of Education Culture and Society, 16(2), 179-194. https://doi.org/10.15503/jecs2025.3.179.194
Confucius. (1997). Analects (D. C. Lau, Trans.). Penguin Classics.
Corbin, J., & Strauss, A. (1990). Basics of qualitative research: Grounded theory procedures and techniques. Sage.
Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2018). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (4th ed.). Sage.
Geertz, C. (1973). The interpretation of cultures: Selected essays. New York: Basic Books.
Glaser, B., & Strauss, A. (1967). The discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research. Aldine.
Harari, Y. N. (2016). Homo Deus: A brief history of tomorrow. London: Harvill Secker.
Heidegger, M. (1962). Being and time (J. Macquarrie & E. Robinson, Trans.). New York: Harper & Row. (Original work published 1927).
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Sage.
Lkhagvasuren, B., Hiramoto, T., Bat-Erdene, E., et al. (2024). Anxiety, depression, and brain overwork in the general population of Mongolia. Scientific Reports, 14, 2484. https://doi.org/10.1038/s41598-024-52779-w
Marav, D. (2022). Mongolian pre-service English teachers’ voices about their teaching practicum experiences. Education Sciences, 12(5), 339. https://doi.org/10.3390/educsci12050339
Maslow, A. H. (1968). Toward a psychology of being (2nd ed.). Van Nostrand.
Mbiti, J. S. (1969). African religions and philosophy. Heinemann.
Mead, G. H. (1934). Mind, self, and society from the standpoint of a social behaviorist. University of Chicago Press.
National Commission for the Protection of Human Subjects of Biomedical and Behavioral Research. (1979). The Belmont report: Ethical principles and guidelines for the protection of human subjects of research. U.S. Government Printing Office.
Plato. (1997). Complete works (J. M. Cooper & D. S. Hutchinson, Eds.). Hackett.
Rahula, W. (1974). What the Buddha taught. Grove Press.
Ramose, M. B. (1999). African philosophy through Ubuntu. Mond Books.
Ricoeur, P. (1992). Oneself as another. University of Chicago Press.
Rose, D. B. (1992). Dingo makes us human: Life and land in an Australian Aboriginal culture. Cambridge University Press.
Sartre, J.-P. (1992). Being and nothingness (H. Barnes, Trans.). Washington Square Press. (Original work published 1943).
Scheler, M. (1928). Die Stellung des Menschen im Kosmos [The human place in the cosmos]. Darmstadt: Otto Reichl Verlag.
Springer. (n.d.). Human Studies: A journal for philosophy and the human sciences. SpringerLink. Retrieved October 1, 2025, from https://link.springer.com/journal/10746
Stanner, W. E. H. (1979). White man got no dreaming: Essays, 1938-1973. ANU Press.
Taylor, C. (1991). The ethics of authenticity. Harvard University Press.
Turner, V. (1967). The forest of symbols: Aspects of Ndembu ritual. Cornell University Press.
UNESCO. (2015). Global citizenship education: Topics and learning objectives. UNESCO Publishing.
Usukhbold, Ch., Anna, H., & Greg, T. (2025). The rhetoric of teacher quality: Neoliberal education reform in postsocialist Mongolia. Globalisation, Societies and Education. https://doi.org/10.1080/14767724.2025.2543321
Varela, F. J., Thompson, E., & Rosch, E. (1991). The embodied mind: Cognitive science and human experience. MIT Press.
Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.
